Η διανομή ηλεκτρικής ενέργειας περνά από την εποχή του broadcasting σε νέα μοντέλα που επιτρέπουν αλληλεπίδραση ανάμεσα σε προμηθευτή και πελάτη.

Η Ενωση Εταιρειών Λιανικής Πώλησης Ενέργειας της Βρετανίας, η οποία εκπροσωπεί τους μεγαλύτερους παρόχους ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, υποδέχτηκε με μεγάλη χαρά την απόφαση του Department for Energy and Climate Change για την τοποθέτηση έξυπνων μετρητών σε κάθε σπίτι μέχρι το τέλος του 2020. Η ιταλική Enel έχει εγκαταστήσει ήδη περισσότερους από 20 εκατομμύρια έξυπνους μετρητές με ένα έργο που ξεκίνησε το 2000 και ολοκληρώθηκε το 2005.

Ανάλογες ανακοινώσεις έχουν γίνει σε όλες τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Σε πολλές από αυτές, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, λειτουργούν ήδη έργα για τη χαμηλή τάση, σε πλήρη ανάπτυξη η πιλοτική φάση. Σε μεγάλους καταναλωτές μέσης τάσης, η εμπορική διάθεση με μεταβλητό τιμοκατάλογο έχει ήδη ξεκινήσει με  περισσότερους από 6.000 μετρητές της ΔΕΗ να βρίσκονται σε λειτουργία.

Η εικόνα αναμένεται να αλλάξει ακόμα περισσότερο τα ερχόμενα χρόνια. Βάσει του σχεδίου Νόμου «Μέτρα για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά την τελική χρήση, ενεργειακές υπηρεσίες και άλλες διατάξεις» που τέθηκε σε διαβούλευση από το υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, οι έξυπνοι μετρητές ηλεκτρικού ρεύματος και κατανάλωσης φυσικού αερίου θα είναι υποχρεωτικοί σε νέες κτηριακές κατασκευές.

Σύμφωνα με το σχέδιο Νόμου, οι φορείς που έχουν την ευθύνη εγκατάστασης, λειτουργίας και συντήρησης μετρητών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, για οικιακή κατανάλωση, θα πρέπει να παρέχουν στους τελικούς καταναλωτές ατομικούς μετρητές που αντικατοπτρίζουν την πραγματική ενεργειακή τους κατανάλωση και παρέχουν πληροφορίες για τον πραγματικό χρόνο χρήσης.

Ο καταναλωτής γίνεται πηγή δεδομένων για τον πάροχο
Οι μετρητές που θα αντικαταστήσουν τα παραδοσιακά ρολόγια, θα τοποθετούνται στο εσωτερικό της οικίας και όχι εξωτερικά στην είσοδο της πολυκατοικίας, όπως γίνεται μέχρι σήμερα. Και αυτό διότι δεν θα χρειάζεται πλέον να είναι προσβάσιμοι από τα συνεργεία της ΔΕΗ και τους εξωτερικούς εργολάβους για την καθιερωμένη καταμέτρηση, καθώς με την εγκατάστασή τους σταματά το σημερινό καθεστώς ελέγχου των ρολογιών και έκδοσης «έναντι» λογαριασμών.

Κάθε μετρητής θα αποστέλει αυτόματα τα στοιχεία της κατανάλωσης του κατόχου του σε ένα κεντρικό σύστημα της ΔΕΗ για επεξεργασία. Η αποστολή των δεδομένων είναι πολύ πιθανό να γίνει μέσω του δικτύου κινητής τηλεφωνίας, το οποίο σήμερα είναι το μόνο που εξασφαλίζει ευρεία κάλυψη και το απαραίτητο επίπεδο ασφάλειας.

Ο πελάτης θα μπορεί ανά πάσα στιγμή κοιτάζοντας στην οθόνη του μετρητή να γνωρίζει τι καταναλώνει. Ετσι, σε συνδυασμό με ένα μεταβλητό τιμολόγιο θα μπορεί να αποφασίσει ποια είναι η καλύτερη στιγμή για να κάνει τις περισσότερο ενεργοβόρες εργασίες.

Αν και το στάδιο αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα στην ενεργειακή διαχείριση, τα οφέλη πολλαπλασιάζονται με την αξιοποίηση των δεδομένων στον τομέα της αγοράς – παραγωγής και διανομής ενέργειας. Στο σύστημα διαχείρισης ενέργειας της ΔΕΗ εισρέουν καθημερινά ποσότητες ενέργειας, οι οποίες προέρχονται από δική της παραγωγή ή παραγωγή τρίτων.

Κάθε ένα από αυτά τα «φορτία» ενέργειας μπορεί να έχει προέλθει από διαφορετική παραγωγική διαδικασία, όπως εργοστάσια καύσης λιγνίτη, εργοστάσια καύσης φυσικού αερίου, υδροηλεκτρικά εργοστάσια και Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Κάθε φορτίο έχει διαφορετικό μέγεθος και διαφορετικό κόστος αγοράς. Επομένως, μπορούμε να φανταστούμε πόσο σημαντικό θα ήταν για τη ΔΕΗ να γνωρίζει σε κάθε δεδομένη χρονική στιγμή ποια είναι η βέλτιστη λύση όσον αφορά το κόστος και την ποσότητα για να καλύψει τις ενεργειακές ανάγκες των πελατών της.

Και αφού έχουμε ανοίξει το παράθυρο της φαντασίας μας, γιατί να μην φανταστούμε ένα επόμενο στάδιο, στο οποίο οι παραγωγοί ενέργειας ανταλλάσσουν μεταξύ τους φορτία που έχουν στην κατοχή τους, ανάλογα με τις ανάγκες τους και με ελάχιστη παρέμβαση του ανθρώπινου παράγοντα.

Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτό που μόλις περιγράψαμε δεν είναι φανταστικό σενάριο, αλλά μια πραγματικότητα προς την οποία βαδίζουν ήδη αρκετές χώρες σε όλον τον κόσμο.


Το Smart Grid θα είναι ένα Internet ενέργειας
Για έναν έλληνα καταναλωτή η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας ήταν μέχρι και το 2010 σαν ένα σουπερμάρκετ με ένα μόνο προϊόν στα ράφια. Αν και υπάρχουν εκατοντάδες πάροχοι ενέργειας και αρκετοί διαφορετικοί τρόποι για παραγωγή ενέργειας, στην πλειοψηφία τους οι καταναλωτές αγοράζουν ρεύμα από τη ΔΕΗ.
Πρόσφατα, η εμφάνιση στην αγορά της εταιρείας Verbund διπλασίασε τα προϊόντα στο ράφι, χωρίς όμως να αλλάξει τα δεδομένα στη διανομή, καθώς η ενέργεια της Verbund φτάνει στον καταναλωτή μέσω του δικτύου της ΔΕΗ και περνά από το μετρητή της ΔΕΗ.

Η προσπάθεια του κράτους για επιδότηση της αγοράς φωτοβολταϊκών συστημάτων είναι πιθανό να δημιουργήσει και μια τρίτη επιλογή, η οποία μάλιστα αλλάζει και το μοντέλο διαχείρισης για τον καταναλωτή. Ο καταναλωτής που θα εγκαταστήσει ένα φωτοβολταϊκό σύστημα ίσως μπορεί να βασιστεί αποκλειστικά στην ενέργεια που αυτό παράγει ή ίσως χρειαστεί να διατηρήσει ένα υβριδικό μοντέλο, αγοράζοντας ρεύμα και από κάποιο πάροχο.

Σε κάθε μια από τις παραπάνω περιπτώσεις, το μοντέλο για τον καταναλωτή είναι αρκετά απλό και ένα smart meter μπορεί να καλύψει επαρκώς τις ανάγκες της σχέσης με τον πάρχο. Ωστόσο, σε επίπεδο παρόχου, ο οποίος εκτός από ηλεκτρική ενέργεια δικής του παραγωγής αγοράζει ρεύμα και από αρκετούς διαφορετικούς προμηθευτές, η επιλογή της σωστής ποσότητας ενέργειας, στη σωστή στιγμή και με την καλύτερη τιμή χρειάζεται την υποστήριξη έξυπνων συστημάτων μέτρησης και λογισμικού.

Η επιτυχία ενός λογισμικού διαχείρισης αγοράς, πώλησης και αποθήκευσης ενέργειας, εξαρτάται άμεσα από την «πυκνότητα» του δικτύου των πηγών που μπορούν να ανταλλάξουν ενέργεια και άρα είναι μεταξύ τους διασυνδεδεμένες. Αυτή πρακτικά είναι η φιλοσοφία στην οποία βασίζεται η λειτουργία του Internet. «Εξυπνοι» δρομολογητές αποφασίζουν με ορισμένα κριτήρια, για τη διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσει ένα πακέτο δεδομένων για να φτάσει στον προορισμό του τόσο σύντομα όσο είναι απαραίτητο.

Σήμερα, η λειτουργία Smart Grids είναι ακόμα σε πολύ πρώιμο στάδιο, ακόμα και σε προηγμένες τεχνολογικά χώρες και για αυτό δεν ευθύνεται η απουσία των έξυπνων λογισμικών, αλλά το τεράστιο κόστος δημιουργίας δικτύων και μηχανισμών αποθήκευσης.

Τα απομονωμένα από το δίκτυο της ΔΕΗ ελληνικά νησιά θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα πεδίο εφαρμογής πιλοτικών έργων Smart Grid. Ο ανεξάρτητος από το χερσαίο δίκτυο πάροχος του νησιού θα μπορούσε σχετικά εύκολα να συγκεντρώσει πάνω του την ενέργεια που παράγει από ορυκτά καύσιμα και ανανεώσιμες πηγές και την ενέργεια που είναι διατεθειμένοι να διαθέσουν άλλοι παραγωγοί στο νησί κυρίως μέσω ΑΠΕ. Στη συνέχεια θα διένεμε την ενέργεια στους καταναλωτές, οι οποίοι εφοδιασμένοι στο σύνολό τους με smart meters θα επέστρεφαν δεδομένα στο σύστημα, ώστε να ρυθμίσει καλύτερα την προσφορά και τη ζήτηση.

Το σενάριο του Smart Grid γίνεται περισσότερο ενδιαφέρον, αν φανταστούμε ότι ο κάθε καταναλωτής θα μπορούσε να είναι ταυτόχρονα και παραγωγός. Ο Jeremy Rifkin στο βιβλίο του «Η εποχή του Υδρογόνου» κάνει λόγο για κυψέλες υδρογόνου, οι οποίες θα είναι εφικτό να παράγουν ενέργεια που καλύπτει με χαμηλό κόστος τις ανάγκες του κάθε σπιτιού και σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να περισσεύει. Ετσι σε ένα απόλυτα «πυκνό» σύστημα, ο καθένας θα μπορεί να «πουλάει» ενέργεια στο γείτονά του ή στο κεντρικό σύστημα.

Αν σκεφτούμε ποιες είναι οι αλλαγές που δημιούργησε το Internet στον κόσμο της πληροφορίας, μπορούμε να φανταστούμε ποιες είναι οι αλλαγές που θα δημιουργούσε ένα τέτοιο δίκτυο στον κόσμο της ενέργειας.